Open Dictionary
Photo by: Horia Varlan
The Philippines is known for having plenty of dialects, and Tagalog is just one of those; however, a lot of people probably doesn’t know that even Tagalog which is already a distinct dialect of its own also has many different local versions.
Here in Lucena, there are plenty of Tagalog words that would be easily recognizable to us Lucenahins, but may sound like words from an alien language to other Tagalog speakers.
We compiled some of these Tagalog words for this post, so if you know someone who just can’t relate to you and your Lucenahin relatives’ conversations or you just missed hearing or reading about these good old Tagalog words, this one’s for you.
abuhan – patungan ng kalan
Laging malinis ang abuhan nina Aling Nena.
abyad (settle/take care of) – lakad o asikaso
Naabyad mo na ba iyong pinagawawa ko sa iyo?
adyo (climb) – akyat
Umadyo kayo nang hindi nagsisikip diyan sa baba.
agipo (ember) – (a) labi ng kahoy na iginatong, (b)panggatong na nagkabaga
Buhusan mo ng tubig ang agipo nang hindi makapaso.
agoy-oy – kahoy sa ilog.
Namumulot ang mga bata ng agoy-oy.
akit (invite) – yaya
Akitin mo na sila na kumain.
alburoto (tantrum) – nagalit, nagwala
Nag-alburoto ang bata dahil hindi siya ibinili ng kanyang nanay ng bagong laruan.
alibadbad (sickness, queasiness) – masamang pakiramdam na may kasamang pagduduwal.
Naaalibadbadan ang guro sa madungis na bata.
alis-is (slight fever) – sinat o bahagyang lagnat.
May alis-is ang bata kaya iyakin.
almohadon (cushion) – unang binabalutan ng tela na kinapapalooban ng bulak o foam.
Inaayos ni Ana ang mga unan sa almohadon tuwing umaga.
aluyan (hammock) – duyan
May aluyan sa ilalim ng punong mangga.
amama (grandfather) – lolo
Ang amama ni Lito ay pitumpung taong gulang na.
anayo (cursed) – nagalaw ng mga lamang lupa
Huwag kang magtuturo sa kung anu-ano at baka maanayo ka.
anwang (carabao) – kalabaw
Mahalaga sa pagsasaka ang anwang.
apaw (mute) – pipi, hindi makapagsalita
Hindi tumutugon ang batang kinakausap dahil siya pala ay apaw.
apuyan (match) – posporo
Huwag mong pabayaang paglaruan ng bata ang apuyan.
arado (plow) – araro
Ang arado ay ginagamit sa pagbubungkal ng tubigan/lupa.
ariya (in a haste, in a hurry) – madali, nagmamadali
Ariya ka nang ariya pero hindi ka kumikilos.
asuhan – bubungan ng abuhan
Ugali na sa bukid na ibitin ang bawang sa asuhan upang hindi mabulok.
ayuoy (cry, wail) – daing, hinagpis
Dahil sa tinamong sugat, si Mario ay napa-ayuoy sa sakit.
B
babag (fight) – away
Hindi dapat pumapatol sa babag ang mga bata.
babahan (handrail) – pasamano
Sa nayon, ang babahan ay ini-is-is upang pumuti.
bakid (basket) – katulad ng basket na walang tangkay ngunit higit na malaki
Ang magkatuwang na bakid na nakalagay sa likod ng kabayo ay puno ng prutas.
bag-as (short, diminutive) – pandak
Si Pedro ay bag-as kaya hindi siya pwedeng sumali sa basketball.
bagaybay (bunch of coconuts) – buwig ng niyog
Ang mga bagaybay ay inipon ni Mang Pedro.
bagtasin (trace, follow) – sundan, tawirin
Bagtasin mo ang daang ito at makikita mo ang hinahanap mong bahay.
bahog (food) – pakain sa baboy
Nabigyan mo na ba ng bahog ang baboy?
balinguyngoy (nosebleed) – pagdugo ng ilong
Ang balinguyngoy niAna ay hindi pa naampat.
baluyot (a kind of bag) – lalagyan ng palay
Isinisilid ng magsasaka ang palay sa baluyot.
bambang (canal, gutter) – kanal
Dapat laging malinis ang bambang upang hindi bumaha kapag umulan.
bang-aw (crazy) – sira-ulo, wala sa katinuan ng pag-iisip
Huwag mo nang patulan; alam mo na ngang bang-aw.
bangkito (small chair) – maliit na upuan na walang sandalan
Nakakangalay maupo sa bangkito dahil hindi makasandal.
bangko (bench) – mahabang upuan
Wala ka bang bangkong pwedeng maupuan diyan?
banggerahan (pantry) – paminggalan
Itinaob ni Nene sa banggerahan ang mga hinugasang pinggan.
bangi (grill) – ihaw
Mas masarap ang bangi na mais kaysa sa nilaga.
bangyaw (lantern, lamp) – tanglaw
Madilim sa labas kaya magdala ka ng bangyaw.
banglat (pigpen) – kulungan ng baboy
Laging malinis ang banglat nina mang Isko.
barino (angry, irritated) – inis, galit
Barino ang manager ng opisina dahil sa maling trabaho ng ilang kawani.
bastidor (mold) – hulmahan
Inilalagay sa bastidor ang telang buburdahan upang hindi ito kumulubot.
batya (basin) – palanggana
Bihira na ang gumagamit ng batyang gawa sa lata.
baylihan (ball, dance) – sayawan
Usong-uso ang baylihan sa bukid kapag may kaarawan.
bayong (canvas bag) – malaking bag na yari sa buri.
Binubutasan ang bayong kapag nilalagyan ng manok upang makahinga ito.
bulaan (liar) – sinungaling
Hindi ka dapat magtiwala sa taong bulaan.
bulaw (piglet) – biik
Sampu ang bulaw ng inahing baboy nina Aling Choleng.
bulid (drop) – hulog
Ibulid mo na ang basura sa hukay.
bumbong (bamboo pole) – kawayang pang-igib
Ang bumbong ay karaniwang ginagamit sa pag-igib ng tubig ng mga tao sa bukid.
bunga (betel nut)- nganga
Sa ngayon, mayroon pang ilang matatanda na ngumunguya ng bunga.
buntunan (place where things are placed in heaps or stack) – tambakan
Inilagay ng bata sa buntunan ang winalis na tuyong dahon.
busisi (crybaby) – iyakin
Ang sanggol ni Maria ay busisi sa gabi.
buslog (braggart, boastful) – hambog
Buslog ang taong iyan kaya wag mong asahan na tutuparin niya ang kanyang mga pangako.
K
kabaak (partner, other pair) – kaparis
Nawawala ang kabaak ng aking tsinelas.
kaban (chest) – baul
Luma na ang kaban pero maganda pa rin.
kabog (fail) – bagsak
Kabog ang marka sa kanyang apat na asignatura.
kabyawan (a tool used for scraping coconut meat) – kayuran o kudkuran ng niyog
Mapurol na ang kabyawan kaya mahirap nang magkayod.
kakaunin (fetch, pick up) – susunduin
Kakaunin namin sa airport ang aming tiyahin bukas ng umaga.
kadlo (fetch water) – igib
Paubos na ang ating inumin kaya wag mong kalilumutang kumadlo ng tubig mamaya.
kalupi (wallet, coin purse) – pitaka
Mamahalin ang kalupi ng aking kaibigan.
kamisadentro (polo shirt) – polo, pang-itaas na kasuotan ng lalaki
Bago ang kamisadentro ng aking tatay.
kampit (knife) – kutsilyo
Huwag mong ipapalaro ang kampit sa mga bata.
kampo santo (cemetery) – sementeryo
Hindi na masyadong nakakatakot ang mga kampo-santo ngayon kumpara noong araw.
kasilyas (toilet, restroom) – kubeta, banyo
Dapat laging malinis ang kasilyas para maiwasan ang sakit.
katre (bed) – kama
Yari sa bakal ang mga katre sa ospital.
kawa (large frying pan) – malaking kawali
Kailangan ang kawa para makapagluto ng tatlong kilong pancit bihon.
kawasa (because of) – dahil sa
Hindi na namin kasalanan iyon; kawasa hindi siya pumunta.
kilo (crooked) – hindi tuwid
Paano mo maiibaon ang pako kung kilo ito?
kwitib (ant) – langgam
Ang kwitib ay simbolo ng kasipagan.
D
dagim (cloud) – ulap
Ang dagim na nakikita mo ay nagbabadya ng ulan.
damak (get food) – kumuha ng pagkain
Malayang dumamak ang lahat sa mga pagkaing nakahain sa mesa.
danggil (push aside by accident) – tabig
Nabasag ang baso pagkatapos niyang madanggil.
dasig (move over) – usod, isod
Dasig ka nga diyan at hindi na ako makagalaw.
dawdaw (dip) – sawsaw
Huwag mong idawdaw sa tubig ang iyong kamay.
dayap (lemon) – lemon
Mabuti ang dayap na pangkuskos sa buhok.
dikin – (a stool used for pots) patungan ng palayok
Ipatong mo sa dikin ang palayok para hindi mabutas ang ilalim.
dulang (a long rectangular table) – lamesang mahaba
Nakaupo sa sahig ang pamilya habang kumakain sa dulang.
dulos (trowel) – instrumentong pantanggal ng damo sa lupa.
Mapurol na ang dulos kaya kailangan nang hasain.
E
eskaparate (shelf) – lalagyan ng mga plato at iba pang kagamitan
Ayusin mo sa eskaparate ang mga pinggan.
espirma (candle) – kandila
Maghanda kayo ng espirma dahil baka mawalan ng kuryente.
G
gagaud (will work) – magtatrabaho
Gagaud na naman si Mang Pedro upang maitaguyod ang kanyang mga anak.
gamay (used to) – sanay
Gamay na niya ang paggawa ng pulboron.
ginanga (steamed fish) – sinaing na isda
Masarap na kaulam ng sinangag ang ginanga.
gulok (bolo) – itak
Mag-ingat ka sa paghawak ng gulok dahil ito ay matalas.
guop (lid) – takip ng kaldero o anumang lutuan.
Nilagyan ni Aling Rosa ng guop ang kaldero upang mas mapabilis ang kanyang pagluluto.
gusi (canister) – malilit na tapayan
Nasaan ang gusi ng asukal?
guyabnan (handrail) hawakan sa hagdan
Turuan mo ang batang kumapit sa guyabnan upang hindi mahulog.
H
hahagutin (will spank, will hit with) – papaluin
Hahagutin ni Mang Pilo ng yantok ang makikialam sa kanyang tanim.
hahambo (will bathe) – maliligo
Hahambo sana siya pero wala palang tubig.
halabas (scythe) – kawit
Itinabi ni Mang Pilo ang pang-halabas matapos ang maghapong pagkawit ng niyog.
hambog (braggart) – mayabang
Ang hambog na pulitiko ay hindi dapat ihalal ng taumbayan.
hawong (bowl) – mangkok
Hindi kasya sa hawong ang sinigang na baboy.
hayon (distance travelled, distance covered) – narating
Malayo na ang narating ni Lita.
hayo (shoo) – salitang padamdam na ginagamit na pantaboy sa aso.
Bawal ang mga aso dito sa loob! Hayo!
hipa (crazy) – wala sa katinuan
Huwag kang maniwala diyan at iyan ay hipa.
hitad (flirt) – kiri, malandi
Napapagbintangang hitad si Maria dahil sa pagiging malapit niya sa mga lalaki.
I
ibalid (forget) – kalimutan
Ibalid mo na ang lahat nang nangyari.
inana (grandmother) – lola
Ang Inana ni Lucy ay maunawain.
ip-ip (sip) – sipsip
Si Mang Julian ay panay ang ip-ip ng palamig habang nanonood ng telebisyon.
ipod/isod (move over) usog
Ipod ka ng konti para magkasya tayo.
isugba (throw in the fire) – ilagay sa apoy
Unti- unti mong isugba ang mga basura.
itiit (tiny mouse) – maliit na daga
Nagtakbuhan ang mga itiit sa ilalim ng mesa.
L
langis (cooking oil) – mantika
Bumili si Juan ng langis na gagamitin sa pagprito ng isda.
layak (dry leaf) – tuyong dahon
Nilinis ni Mang Damian ang mga layak sa kanilang bubungan.
lente (flashlight) – flashlight
Lagi siyang may baong lente para kung sakaling magkaroon ng blackout.
liko (crooked) – hindi tuwid
Tinuwid ni Mang Juan ang mga pakong liko upang magamit muli.
linang (remote area) – kabukiran, rural na lugar
Nagpupunta sa linang si Mang Berto araw-araw.
lino (left-over food used to feed animals) – tira-tirang pagkaing ginagamit na pakain sa baboy at iba pang hayop.
Nakolekta mo na ba ang mga lino ng kapit-bahay?
M
mabanas (hot) – mainit
Panay ang paypay ni Ana dahil mabanas.
maluto (boxed lunch) – baong pagkain
May dala siyang maluto kaya hindi siya sasama sa atin na kumain sa labas.
maghinaw (wash hands) – maghugas ng kamay
Huwag mong kalimutang maghinaw bago kumain.
maro (container) – galon
Nagdala siya ng maro ng tubig sa picnic.
marusing (dirty) – madumi
Masakit sa mata ang marusing na lugar.
masetera (flower pot) – paso
Ayusin mo ang mga masetera sa balkon.
masiba (glutton) – matakaw
Nakakahiya ang taong masiba.
matilos – (has a pointed end) – matulis
Huwag mong paglaruan ang gunting. Matilos iyan, baka masugatan ka.
matumal (slow) – mabagal, mahina
Matumal ang negosyo kapag Mahal na Araw.
muskitero (mosquito net) – kulambo
Natutulog si Arnel sa loob ng muskitero para di makagat ng lamok.
mura (young coconut) – buko
Masarap ang sabaw ng mura.
N
nakakaumay (tiring, sickening) – nakakasawa
Nakakaumay ang pagkain pag malimit kainin.
nag-uuli (roving around, strolling) – naggagala, namamasyal
Nag-uuli daw si Ana sa Bayan kaya hindi namin siya inabutan sa kanilang bahay.
namamaysan (meeting the bride’s parents prior to the marriage) – namamanhikan
Kasulukuyang namamaysan si Ronnie sa kanyang magiging biyenan.
P
pahat (short) – pandak, kapos
Pahat ang kanyang mga magulang kaya pahat din siya. / Wala kang mahihita sa isang taong pahat sa pag-iisip.
palisan (sweep) – walisan
Palisan mo nga ang balkon at maalikabok.
palot – panghi
Mapalot na ang banyo kaya dapat nang linisin.
pamahid (rag) – basahan
Marumi na ang pamahid kaya dapat nang labahan.
panghiso (toothbrush) – sepilyo
Dapat magpalit ng panghiso tuwing ikalawang buwan.
papag (wooden bed) – higaang yari sa kawayan o ibang uri ng kahoy
Mas gusto ni Mang Tomas na matulog sa papag kaysa katreng may kutson.
paya /napayahan (harrassed, bullied) – napag-tripan, nakursunadahan
Napayahan ang istranghero ng mga lasing sa kanto.
pinaw (collect the laundry from the clothesline) kunin, kolektahin
Pinawin mo na ang mga sinampay at mukhang uulan.
pilapil (rice paddy) – daanan sa palayan
Madulas ang pilapil kapag tag-ulan.
pulpol (has a blunt edge) – hindi matulis
Pulpol na ang lapis ni Alicia.
puyod (tie) – itali
Puyudin mo ang buhok mo para hindi ka mainitan.
S
sagmaw (left-over foods used to feed animals) – kaning-baboy
Pinakain na ni kuya ng sagmaw ang mga baboy
salawal (shorts) -shorts
Mas maginhawang magsuot ng salawal kesa pantalon kapag mainit ang panahon.
sambalilo (sombrero) – sombrero
Matindi ang sikat ng araw kaya wag mong kalimutang magdala ng sambalilo.
sambot (catch) – salo
Siguraduhin mong masasambot mo ang ihahagis ko sa iyo, ha?
sikad (kick) – sipa
Isang malakas na sikad sa sikmura ang ibinigay niya sa kanyang kalaban.
sulib (the place under a table or bed) – ilalim
Walisan mo ang sulib ng lamesa.
T
taklob (cover) takip
Takluban mo ang pagkain para hindi dapuan ng langaw.
talusaling (ill-tempered, hot-headed) – mainitin ang ulo
Si Lucy ay talusaling kaya iilan ang kaniyang kaibigan.
tampipi (a type of luggage) – lalagyan ng mga damit
Mabigat ang dala niyang tampipi.
tapayan (jar) – banga
Pinuno niya ng tubig ang tapayan.
tindagan (skewer) – pantuhog
Yari sa kawayan ang tindagan.
tumbong (buttocks) – puwit
Masakit na ang tumbong niya dahil sa maghapong pag-upo.
U
uklab (peeled skin) – tuklap
Nagkaroon siya ng malaking uklab sa tuhod matapos siyang madapa.
uyo (coconut husk) – bunot na panggatong sa pagluluto
Namulot ang mga bata ng uyo sa niyugan.
Y
yakagin (invite) – yayain
Yakagin mo ang iyong kaibigan sa birthday ko.
yano (over, really, too much) – sobra
Yanong bait ng taong iyon.
yaon (leave) – alis
Maghanda ka na at yayaon na tayo.
Source:
Balagtas, A. O. (2002) Diksyunaryo ng mga Salitang Lucenahin. Lucena City.
Philippine Peso